Honoryfikatywność języka cz.1 (sufiksy honoryfikatywne : -san, -kun, -chan etc.)

Jak wspomniałem wcześniej, język japoński opiera się w dużej mierze na honoryfikatywności. Osobiście podczas pierwszego mojego zetknięcia z tym pojęciem skojarzyłem to sobie ze słowami ,,Oddajcie cesarzowi, co cesarskie, a Bogu, co boskie''. Chodzi o to, żeby każdy w społeczeństwie kierował swoje słowa do innych osób w odpowiedni sposób: zachowując grzeczność, wywyższając kogoś, lub nawiązując do łączącej dwie osoby zażyłości.
Poniższy fragment jest elementem mojej pracy zaliczeniowej z typologii morfologicznej języków (swoją drogą - straszne nudziarstwo :P).
Jeśli będziecie mieć jakieś pytania, nie wahajcie się mi tego zasygnalizować ;)

Sufiksy honoryfikatywne:

W społeczeństwie japońskim każda osoba zna swoje miejsce w hierarchii, a wzajemne relacje z innymi ludźmi znajdują swoje odzwierciedlenie w używanych sufiksach honoryfikatywnych. Dodawane są one do imion, nazwisk lub pełnionej w społeczeństwie funkcji. Trzeba jednak uważać i obchodzić się z nimi ostrożnie, ponieważ płynne ich stosowanie w rozmowie wymaga pewnej dozy elastyczności. Sufiksy honoryfikatywne są więc komponentem socjolingwistycznym kompetencji językowej, niezbędnej do wzajemnego zrozumienia. Zbyt beztroskie obdarowywanie rozmówcy przyrostkami może zostać odebrane odwrotnie do naszych intencji. W sytuacji, kiedy za bardzo kogoś wywyższamy, osoba taka może uznać to jako oznakę drwiny, w drugą zaś stronę, zwyczajowe ,,kun’’ czy ,,chan’’ może zostać odebrane jako brak szacunku, zbytnie spoufalenie czy zwyczajne chamstwo.

Istnieją jednak przypadki, w których używanie poniższych sufiksów nie jest postrzegane jako przymus. Dla przykładu, osoby bardzo ze sobą zżyte często je pomijają. Zwyczajowo brak przyrostka jest bardziej poufały niż przyrostek –chan, a ominięcie go jest po prostu zasygnalizowaniem bardzo bliskich kontaktów między rozmówcami; nie jest to jednak coś popularnie występującego w społeczeństwie japońskim. Powszechnie w wielu wieloletnich małżeństwach partnerzy mówią do siebie per –san, nigdy nie przechodząc na ,,ty’’. Z kolei współczesne rodzeństwa, pomimo kulturowych reguł, często pomijają przytoczone przyrostki.

Trzeba jednocześnie pamiętać, że dodawanie sufiksów honoryfikatywnych wobec własnej osoby postrzegane jest jako bardzo niewłaściwe.

Najbardziej popularne przyrostki to:

-さん (- san)                                       -さま (- sama)

-ちゃん (- chan)                                -君 (くん - kun)                   

-どの (- dono)                                               -せんぱい (- senpai)

-こうはい (- kōhai)                           -先生 (せんせい – sensei)

-氏 (し – shi)

Charakterystyka poszczególnych przyrostków:

1. –san (さん, w dialekcie kansai - はん) – jeden z najpopularniejszych honoryfikatorów, grzecznościowy desygnator osoby;  powszechnie używany w codziennych relacjach, niezależnie od płci i wieku (z wyjątkiem małych dzieci). Ma podobny wydźwięk jak polskie ,,pan’’/,,pani’’.

San używa się również z rzeczownikami opisującymi adresata, inne niż imię czy nazwisko. Dla przykładu sprzedawca sklepu rybnego może zostać nazwany

魚屋さん (さかなやさん - sakana’ya-san -  sprzedawca sklepu rybnego).

Zdarzają się także sytuacje, w których –san zostało dodane do nazw zwierząt lub produktów żywnościowych. Na przykład kot domowy może być nazywany neko-san, a ryba do gotowania - sakana-san. Nie jest to jednak zjawisko powszechne, a używanie w podobny sposób honoryfikatorów uznawane jest za kobiece/dziecinne. Obecnie, w rozmowach za pośrednictwem Internetu, do nicku adresata zaczęto dodawać cyfrę 3 (z jap. 三 - さん – san), np. yamato3 oznacza yamato-san.

2. –kun (君 - くん) – nieformalny desygnator osoby, stosowany najczęściej wobec mężczyzn. Wykorzystywany przez osoby wyższego statusu w odniesieniu do osób statusu niższego, pomiędzy mężczyznami o podobnym wieku i statusie społecznym oraz przez każdego w stosunku do młodych chłopców. Zdarzają się jednak wyjątki od tej reguły: - kun może zostać zastosowane również wobec bliskiego przyjaciela lub członka rodziny, bez względu na płeć. Również w firmach na porządku dziennym istnieją sytuacje, w których starsi współpracownicy o wyższym statusie zwracają się do młodszych kobiet per ,,-kun''. W parlamencie japońskim, jego członkowie, a także ministrowie są adresowani z użyciem -kun przez przewodniczących. Ponadto zwrot -kun jest używany również względem zwierząt domowych rodzaju męskiego.

3. –chan (ちゃん) – przyrostek zdrabniający, wyrażający bliskość/poufałość pomiędzy rozmówcami. Przyrostek –chan stosowany jest przeważnie przez kobiety lub w odniesieniu do nich, a także względem małych dzieci. Sufiks -chan nie jest stosowany w zwyczajowej rozmowie pomiędzy mężczyznami. (osobiście uważam, że to byłoby słodkie :d Kto wie, może chociaż homoseksualiści potrafią przekroczyć tę barierę słodkości xd)

Małe dzieci przeważnie stosują przyrostek –chan do wszystkich otaczających ludzi. Użycie tego przyrostka do osoby, względem której nie możemy sobie pozwolić na poufałość, może być uznane za wysoce niestosowne, czy nawet obraźliwe.

4. –senpai (せんぱい) – sufiks używany w stosunku do wyższych rangą kolegów lub mentorów,  oznacza osobę ,,starszą stażem’’. Używany z reguły przez młodszych uczniów względem starszych, lub mniej doświadczonych pracowników względem tych o dłuższym stażu pracy. – kouhai(こうはい) jest przeciwieństwem – używany względem kolegów mniej doświadczonych i o krótszym stażu.

5. –sensei (先生 - せんせい)  – może istnieć samodzielnie, lub jako przyrostek. Z reguły używany względem nauczyciela, czasem jednak istnieją od tego wyjątki (np. w stosunku do lekarzy).

6. –sama (さま) - oficjalna wersja san, bardziej formalna. Przyrostek stosowany względem osób o dużo wyższym statusie (arystokratów, bóstwa, przełożonych, idoli), a także w biznesie w odniesieniu do klientów   (お客さま – okyaku-sama). Przyrostek -sama postrzegany jest jako bardzo uniżona forma grzecznościowa. Przesadne jej stosowanie może zostać odebrane jako nieszczere schlebianie czy drwienie z rozmówcy.Japończycy dołączają również sama do nazwisk osób o szczególnym talencie lub urodzie, choć to użycie często jest żartobliwe, przesadzone lub nawet ironiczne. przyrostka - sama uzywa się także w adresach pocztowych oraz oficjalnych e-mailach. istnieje również dużo rzadziej używany sufiks -tama, stosowany w odniesieniu do starszego rodzeństwa lub innych uwielbianych przez małe dzieci osób.

7. - shi(氏 -し) – Sufiks dominujący w dokumentach oficjalnych, publikacjach akademickich i niektórych innych formach oficjalnych pism. Oznacza tyle, co ,,san'', jednak adresat jest z reguły nieznany wypowiadającemu się. Przyrostek bardzo popularnie stosowany w gazetach.